انواع فشارها در غواصی؛ ۸ مفهوم حیاتی که هر غواص باید بداند

مقدمه : انواع فشارها در غواصی

غواصی فقط یک فعالیت هیجان‌انگیز نیست، بلکه ترکیبی از علم فیزیک، فیزیولوژی بدن انسان و شناخت دقیق فشارهاست. با افزایش عمق، فشارهای مختلفی بر بدن، تجهیزات و گازهای تنفسی غواص وارد می‌شود. درک این فشارها نقش حیاتی در جلوگیری از آسیب‌هایی مانند باروتروما، مسمومیت اکسیژن و بیماری کاهش فشار دارد.

در این راهنمای جامع، انواع فشارها در غواصی را به‌صورت ساده، علمی و کاربردی بررسی می‌کنیم.

---

تعریف فشار در غواصی

فشار به‌طور ساده نیروی واردشده بر واحد سطح است. در غواصی، فشار از دو منبع اصلی ایجاد می‌شود:

• فشار جو (هوای اطراف زمین)
• فشار آب (وزن ستون آب بالای غواص)

بدن انسان در سطح زمین به فشار ۱ اتمسفر عادت دارد، اما زیر آب با هر ۱۰ متر عمق، حدود ۱ اتمسفر فشار بیشتر تجربه می‌شود. این اصل، پایه تمام محاسبات غواصی است.

---

اهمیت شناخت فشارها برای غواصان

شناخت فشارها برای هر غواص (تفریحی یا حرفه‌ای) حیاتی است، زیرا:

• مصرف هوا را افزایش یا کاهش می‌دهد
• روی گوش‌ها، سینوس‌ها و ریه‌ها اثر مستقیم دارد
• عمق و زمان ایمن غواصی را تعیین می‌کند
• از بروز بیماری فشار جلوگیری می‌کند

🔗 پیشنهاد مطالعه تکمیلی:

بیماری فشار یا Decompression Sickness و روش‌های پیشگیری و درمان

بیماری فشارزدگی Decompression Sickness (DCS) در غواصی چیست؟ 2025

---

فشار جو و فشار اتمسفریک

فشار جو، فشاری است که هوای اطراف زمین به دلیل وزن خود ایجاد می‌کند. در سطح دریا این فشار برابر با ۱ اتمسفر است و به‌عنوان مرجع محاسبات غواصی استفاده می‌شود.

تفاوت فشار جو و فشار اتمسفریک

در عمل این دو اصطلاح به‌جای هم استفاده می‌شوند، اما:

• فشار جو → مفهوم فیزیکی فشار هوا
• فشار اتمسفریک → واحد استاندارد اندازه‌گیری فشار

شناخت انواع فشارها در غواصی مهم است .

---

فشار آب در غواصی

فشار آب ناشی از وزن ستون آبی است که بالای غواص قرار دارد. هرچه عمق بیشتر شود، فشار آب نیز افزایش می‌یابد.

رابطه عمق و فشار آب

• سطح آب: ۱ اتمسفر
• ۱۰ متر: ۲ اتمسفر
• ۲۰ متر: ۳ اتمسفر
• ۳۰ متر: ۴ اتمسفر

این افزایش فشار علت فشرده شدن هوا در ریه‌ها و تجهیزات غواصی است.

---

فشار مطلق (Absolute Pressure)

فشار مطلق برابر است با مجموع فشار جو و فشار آب. این فشار واقعی واردشده بر بدن غواص است و اساس تمام محاسبات علمی غواصی محسوب می‌شود.

فرمول فشار مطلق

فشار مطلق = فشار جو + فشار آب

مثال:

در عمق ۲۰ متری → ۱ + ۲ = ۳ اتمسفر

---

فشار نسبی (Relative / Gauge Pressure)

فشار نسبی اختلاف بین فشار محیط و فشار مرجع (فشار جو) است. این مفهوم برای درک تغییرات سریع فشار هنگام بالا رفتن یا پایین آمدن بسیار مهم است.

کاربرد فشار نسبی در آموزش غواصی

مربیان غواصی از این مفهوم برای آموزش برابر‌سازی گوش و سینوس‌ها استفاده می‌کنند؛ مهارتی حیاتی که در دوره‌های پایه غواصی آموزش داده می‌شود.

🔗 برای آشنایی با مسیر اصولی آموزش، بخوانید:

آموزش غواصی؛ دریچه‌ای به دنیای شگفت‌انگیز زیر آب

آموزش غواصی ؛ دریچه‌ای به دنیای شگفت‌انگیز زیر آب 2025

---

فشار جزئی در غواصی چیست ؟

فشار جزئی، فشاری است که هر گاز به‌طور مستقل در یک مخلوط گازی اعمال می‌کند. در غواصی، این مفهوم برای گازهایی مانند اکسیژن، نیتروژن و هلیوم اهمیت حیاتی دارد.

یا اگر بخوایم ساده‌تر ولی دقیق بگیم:

فشار جزئی بیانگر فشار اعمال‌شده توسط هر گاز در یک مخلوط گازی است و در غواصی نقش کلیدی در تحلیل اثرات اکسیژن، نیتروژن و سایر گازهای تنفسی دارد.

قانون دالتون در غواصی

طبق قانون دالتون:

فشار کل = مجموع فشارهای جزئی گازها

افزایش فشار جزئی اکسیژن در عمق می‌تواند باعث مسمومیت اکسیژن شود.

🔗 مطالعه پیشنهادی:

گاز نایتروکس چیست و چرا فشار جزئی اکسیژن اهمیت دارد؟

گاز نایتروکس چیست : راز غواصی طولانی و خفن زیر آب 2025 !

---

✅ کسر گاز (Gas Fraction)

کسر گاز به نسبت یا درصد هر گاز در مخلوط تنفسی اشاره دارد (مثلاً ۲۱٪ اکسیژن در هوا که با FO₂ = 0.21 نمایش داده می‌شود). این مفهوم در غواصی فنی و استفاده از نایتروکس و تریمیکس اهمیت اساسی دارد.

---

✅ تفاوت کسر گاز و فشار جزئی

فشار جزئی (Partial Pressure): فشار واقعی همان گاز در عمق که از ضرب کسر گاز در فشار محیط به‌دست می‌آید

کسر گاز (Gas Fraction): نسبت یا درصد یک گاز در مخلوط تنفسی

جمع‌بندی فشار سهمی

• ❌ «فشار سهمی» اصطلاح استاندارد غواصی نیست
• ✅ مفهوم مدنظر درست است، نام‌گذاری غلط است
• ✅ جایگزین صحیح: کسر گاز (Gas Fraction)
• ✅ تفکیک بین کسر گاز و فشار جزئی کاملاً ضروری و حرفه‌ای است

---

فشار سیلندر غواصی

فشار سیلندر نشان‌دهنده میزان هوای فشرده داخل مخزن غواصی است و با واحد بار یا PSI اندازه‌گیری می‌شود.

مدیریت هوای سیلندر

مدیریت صحیح فشار سیلندر:

• از تمام شدن ناگهانی هوا جلوگیری می‌کند
• به برنامه‌ریزی صعود ایمن کمک می‌کند
• استرس غواص را کاهش می‌دهد

برای این کار، استفاده از دایو کامپیوتر و آموزش صحیح حیاتی است.

🔗 پیشنهاد مطالعه:

دایو کامپیوتر چیست و چه نقشی در ایمنی غواصی دارد؟

دایو کامپیوتر چیست ؟ توضیح صوتی + راهنمای کامل برای غواص‌های باحال 2025 !

---

ارتباط انواع فشارها غواصی با ایمنی غواصی

همه فشارهای بررسی‌شده به‌صورت مستقیم با ایمنی غواصی مرتبط هستند. اشتباه در درک یا محاسبه فشار می‌تواند منجر به:

• باروتروما گوش و ریه
• مسمومیت اکسیژن
• بیماری کاهش فشار
• حوادث جدی زیر آب

به همین دلیل، شناخت فشارها یکی از پایه‌های دوره‌های استاندارد آموزشی است.

🔗 در این مسیر، آشنایی با ساختار مدرک‌ها اهمیت دارد:

معرفی کامل مدرک غواصی SSI Open Water Diver

معرفی کامل مدرک غواصی SSI Open Water Diver 2025

---

اشتباهات رایج غواصان درباره فشار

• صعود سریع بدون توقف ایمنی
• نادیده گرفتن فشار جزئی اکسیژن
• بررسی نکردن فشار سیلندر
• برابر نکردن گوش‌ها به‌موقع

---

سوالات متداول (FAQ)

---

نتیجه‌گیری نهایی

درک کامل انواع فشارها در غواصی شامل فشار مطلق، نسبی، جزئی، سهمی، فشار آب، فشار جو، فشار اتمسفریک و فشار سیلندر، پایه و اساس غواصی ایمن و حرفه‌ای است. غواصی فقط مهارت عملی نیست؛ دانشی علمی است که جان شما به آن وابسته است.

هرچه آگاه‌تر باشید، تجربه‌ای امن‌تر، آرام‌تر و لذت‌بخش‌تر خواهید داشت.

🔗 منبع علمی معتبر:

سازمان بین‌المللی آموزش غواصی PADI